وقت بعدی؟... سال آینده!

مدیر طرح: شبنم چهره 
همکاران: سیامک کفایی، زهرا ادریس آبادی، فریده درفشی، میترا زاغی و سمیه گایگانی

پیشگفتار

مفهوم بیمارى با مفاهیمی چون درد و آسیب عجین شده است. هر یک از ما بارها این جمله را شنیده ایم: "سلامتی موهبتی گرانبهاست، قدرش را بدانیم." ابتلا به بیماری با احساس درد در ناحیه آسیب دیده در بدن آغاز می شود و همه ما حداقل برای یک بار هم که شده آن را تجربه کرده ایم، چه بسا زمانی که به دلیل سردرد، سرما خوردگی،‌ کمر درد و بیماری های دیگری به بستر افتاده ایم،‌ در چنین حالتی کمتر کسی وجود دارد که به پزشک مراجعه نکند و به استراحت یا پرهیز غذایی بسنده کند. مراجعه به پزشک اولین گام برای بهبود بیماری و دستیابی به سلامتی است.

در زمان قدیم افراد با احساس و بروز حالت هایی که نشان دهنده ضایعه و بیماری بود طبیب را خبر می کردند و این پزشک بود که بر بالین مریض حاضر می شد تا وی را تحت درمان قرار دهد اما در زمان ما،به دلیل ازدیاد جمعیت و گسترش بیماری،  مراجعه به پزشک مرسوم شده است.

به مدد شناسایی بیماری ها و علل آن همچنین پیشرفت امکانات پزشکی بخصوص در یک قرن اخیر موجب شده تا پزشک در معاینه‏ و تشخیص بیمارى با انجام آزمایش های تخصصی در انجام مراحل درمان کمترین راه خطا و بهترین روش را بپیماید و شخص بیمار را وا ‏دارد تا خود را با محرومیت‏های بیمارى وفق دهد.

در زمان کسالت، از بیمار خواسته می شود تا نقش بسیار خاصی را بازی کند، یعنی نشانه را نزد پزشک آورده و آن را به او گزارش دهد تا پزشک از شواهد بیرونی پی به وجود عارضه درونی برد. پزشک، با تشخیص یک بیمارى تنها به کشف یک حالت ارگانیک دست نزده بلکه وقتى فردى را «مریض» اعلام مى‏کند، دست به قضاوتى مى‏زند که از وضع جسمانى او فراتر مى‏رود و با تأثیرى که اعلام بیمارى بر هویت بیمار مى‏گذارد، موضع او را در جامعه مشخص مى‏کند.

چه بسا افراد مبتلا به بیماری های خاص ناگزیر از چرخه فعالیت های اجتماعی و اقتصادی دست کشیده و متقبل هزینه های گزاف درمان می شوند، از آنجا که وظیفه پزشک رفع درد و تلاش در بهبود بیمار است اهمیت این حرفه برای حفظ سلامتی جامعه روشن می شود، وظیفه بیمار هم توصیف عینى حالات و ضعف بدن است تا پزشک بتواند ناراحتی او را مداوا کند مراجعه بیمار به پزشک و رابطه میان این دو یکی از مباحث مهم در جامعه شناسی پزشکی بوده و هست.

ازدحام بیماران در بیمارستان ها، کلینیک ها و مجتمع های تخصصی، درمانگاه های خصوصی، دولتی و خیریه و مطب ها موجب بروز مشکلات بسیاری برای جامعه و هر دو گروه اجتماعی درگیر با بیماری(گروه درمانگر و گروه تحت درمان) می شود. چه بسیار افرادی که از شهر های دور و نزدیک با بیماری های متفاوت در یک محل حضور یافته و موجب انتقال بیماری می شوند.

---

پاسخگویانی که برای درمان به مطب پزشکان مراجعه می کنند، کمبود امکانات و عدم توزیع عادلانه مراکز درمانی عمومی در سطح شهر، عدم تعهد شغلی پزشکان و اتلاف وقت بیش از حد بیماران در مطب ها را از مشکلات مطب ها بیان کرده اند.

مطب

یکی از محیط های درمانی پر تنش، مطب های خصوصی پزشکان است به عنوان مثال، دادن وقت های طولانی، عدم توزیع جغرافیایی متخصصان در شهرها و کشور، تحمل مشقت زیاد بیمار برای حضور در مطب از جمله دوری راه و ترافیک، انتظار برای مراجعه نزد پزشک، رفتار بی تفاوت و بعضا غیر محترمانه اصحاب درمان مثل منشی، پرستار و در نهایت پزشک، هزینه های سرسام آور ویزیت، دارو و درمان، دریافت وجه التزام از بیماران بابت گذراندن دوره درمان و ... همه و همه بر بروز درگیری میان بیمار و پزشک دلالت دارد. 

بیمارى دیگر آن چیزى نیست که به حیطه مطب، درمانگاه و بیمارستان منحصر شود، بلکه مسئله‏ایست که غیر از خود بیمار به جامعه برمى‏گردد. از ابتداى نیمه دوم قرن بیستم مفهوم بیمارى از چارچوب ارگانى و روابط بین فردى (پزشک و بیمار) خارج شده و ابعاد جمعى و سیاسى به خود گرفته است.

امروزه سلامتی یکی از مهمترین شاخص های قرار گرفتن کشورها در طبقه بندی های توسعه یافته، در حال توسعه و عقب مانده است. تثبیت سلامتى به عنوان یک امر اجتماعى جایگاه و اهمیت شایانی را مانند انتفاع انسان از دیگر نیازهایش چون خوراک، پوشاک، کار و مسکن داراست و به همین دلیل دولت و بخش خصوصى هر روزه مبالغ بیشترى را صرف آن مى‏کنند.

 در حال حاضر بیمارى‏ها نه‏فقط به حاد و مزمن، درمان‏پذیر و ناپذیر، مسرى و غیرمسرى، پرهزینه و کم‏هزینه، بسترى و سرپایى، عام و خاص، منطقه‏اى و غیرمنطقه‏اى، بلکه به پدیده‏هایی چون فقر و غنا، جنوبى و شمالى، جسمانى و روانى و از این دست تقسیم شده اند.

بیمه های درمان و استعلاجی برای کارمندان و مشمولان بیمه های پزشکی دلیلی بر این تعهد اجتماع نسبت به افراد جامعه است، از دغدغه‏هاى اساسی در قرن حاضر ایجاد رفاه و تسهیلات در حوزه بهداشت و درمان، اختصاص بودجه‏هاى کلان در زمینه‏هاى مختلف من‏جمله پژوهشى، تأسیس دانشکده‏ها و مراکز آموزشى و پژوهشى پزشکى، ایجاد بیمارستان‏هاى دولتى و خصوصى، کارخانه‏هاى داروسازى، ترتیب برنامه‏ هاى رسانه ‏اى و اطلاع رسانی، اقدامات پیشگیرانه گسترده، کنترل اپیدمى‏ها ایدز، وبا، سارس و ... افزایش روزافزون تعداد متخصصان و تخصص‏هاى پزشکى، صدور پزشک به کشورهاى منطقه، تشکیل کنگره‏هاى مختلف تخصصى، توجه به استانداردها و مصارف غذایى، بالا بردن امید به زندگى تا سقف بالای 70 سالگى و ... همه و همه جایگاه و اهمیت بهداشت و درمان‌در جهان ترسیم مى‏کنند.

"فیلیپ آدام" و "کلودین هرتسیلک" در مقدمه کتاب "جامعه شناسی و بیماری"، درباره لزوم بررسی های جامعه شناسی پزشکی و نگاه به بیماری به عنوان یک مساله اجتماعی می نویسند: "بیمارى برخلاف کارخانه، مدرسه، خانواده که به یقین واقعیت‏هاى اجتماعى را تشکیل مى‏دهند، در نظر اول به واقعیت ارگانیک خود محدود مى‏شود.

از طرف دیگر، رشد و گسترش دانش پزشکى، که براى‌غیر متخصص چندان مفهومى ندارد، مدت‏ها در برابر نگاه جامعه‏شناس قرار داشت. شاید به همین دلیل بود که سرانجام در سال 1948، جامعه‏شناس امریکایى "تالکوت پارسنز" نخستین تحلیل جامعه‏شناختى را از بیمارى و پزشکى در جامعه معاصر ارائه داد و نقش ‌اجتماعى پزشک و بیمار را مشخص کرد.

بعد از وى، چندین جامعه‏شناس از بین سرشناس‏ترین آن‏ها "روبرت کینگ"، "مرتن"، "اوگوست هولینگ شید"، "رنه فوکس"، "هووارد بکر"، "اروینگ گافمن"، "الیوت فریدسن"، "آنسلمِ اشتراوس" ... تحقیقات بى‏شمارى را در زمینه این مسائل به انجام رساندند و کار آن‏ها براى درک مسائل و فرایندهاى اجتماعى عام‏تر مؤثر افتاد.

جامعه‏شناسى پزشکى و سلامتى به‏عنوان رشته‏اى نوبنیاد بیش‏تر از شاخه‏هاى دیگر جامعه‏شناسى جریان‏ساز و مکتب‏پرداز بوده است. نظریه‏هاى مهمى از قبیل کارکردگرایى، کنش و واکنش‏گرایى، روش‏شناسى قومى و ایجادگرایى در این رشته سرمایه‏گذارى کرده‏اند و سلامتى را به‏مثابه موضوع جالبى براى کار خود برگزیده‏اند و خود را از بند تعاریف سنتى و تاریخى پزشکى و بیمارى رها ساخته‏اند".*

کلیات تحقیق

در این گزارش با به کارگیری نظرسنجی تلفنی و بدست آوردن آمارها، پردازش و تحلیل علمی آنها، سعی شده است تا به اولویت شهروندان تهرانی برای مراجعه به مراکز درمانی همچنین تعداد مراجعه ایشان به مطب های خصوصی در یک سال گذشته و دستیابی به نظر پاسخگویان در مورد مزایا ومشکلات مطب ها در تهران دست یافت.

این گزارش حاصل جمع آوری پاسخ 1177نفر از مردم تهران به پرسشنامه تهیه شده توسط واحد نظرسنجی تلفنی مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ای موسسه همشهری است.

این افراد به صورت تصادفی و بر اساس مراجعه به فهرست شماره تلفن ها (از 22000000 الی 88999999) انتخاب شدند. در این گزارش نظر کسانی که تمایل به پاسخگویی به تمام پرسش های تحقیق را داشته اند، منعکس شده است.

اهداف  تحقیق

هدف کلی این تحقیق دستیابی به مجموعه اطلاعات و پاسخ هایی است که پاسخگویان در مورد مزایا و مشکلات مطب های خصوصی پزشکان در تهران  بیان داشته‌اند.
اهداف فرعی این تحقیق عبارت است از:

اولویت پاسخگویان در مراجعه به مراکز درمانی
تعداد مراجعه پاسخگویان به مطب های خصوصی در یک سال گذشته
طرز برخورد منشی ها با مراجعه کنندگان در  مطب از نظر پاسخگویان
طرز برخورد پزشکان با بیماران در  مطب از نظر پاسخگویان

روش نظرسنجی

در این پژوهش، از نظرات عامه مردم به صورت تلفنی (نظرسنجی تلفنی) به روش پیمایشی و نمونه گیری تصادفی استفاده شده است. عددهای داخل جدول گرد شده است.

جامعه نمونه

در این تحقیق نمونه آماری شامل  1177 نفر از مردم تهران است لازم به ذکر است که از این تعداد 32 درصد  مرد و 68 درصد زن هستند.

زمان اجرای نظرسنجی

این نظرسنجی از تاریخ 26 تا 29 آبان ماه 1386 توسط گروه نظرسنجی مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ای روزنامه همشهری انجام شده است.

پرسشنامه نظرسنجی

1. جنس         
2. سن           
3. تحصیلات
4. پاسخگویان به کدام مراکز درمانی مراجعه می کنند؟
5. دلیل مراجعه پاسخگویان به مراکز درمانی دیگر به جز مطب؟
6. پاسخگویان در یک سال گذشته چند بار به مطب پزشک مراجعه کرده اند؟
7. دلیل عدم مراجعه پاسخگویان به پزشک؟
8. مزایای مراجعه به مطب پزشک از نظر پاسخگویان؟
9. مشکلات مراجعه به مطب پزشک از نظر پاسخگویان؟
10. دلایل مشکلات مراجعه به مطب پزشک از نظر پاسخگویان؟ 
11. طرز برخورد منشی ها با مراجعه کنندگان به مطب از نظر پاسخگویان؟ 
12. نقش منشی ها در بروز مشکلات در مطب پزشکان از نظر پاسخگویان؟
13. نقش پزشکان در بروز مشکلات در مطب از نظر پاسخگویان؟
14. روش های کم کردن مشکلات مطب از نظر پزشکان؟

چکیده:

طرح نظرسنجی حاضر، ‌به منظور دست یافتن به نظر پاسخگویان در مورد مزایا و مشکلات مطب های خصوصی پزشکان در تهران به اجرا درآمده است. یافته های این طرح به قرار زیر است:

- 68 درصد از پاسخگویان زن و32 درصد  مرد هستند.
- 17 درصد پاسخگویان در گروه سنی 30-26 سال قرار دارند.
- 41 درصد از پاسخگویان دارای مدرک تحصیلی دیپلم هستند.
- 42 درصد از پاسخگویان برای درمان به درمانگاه ها و31 درصد به مطب ها مراجعه می کنند.
- 35 درصد پاسخگویان تحت پوشش بیمه درمانی قرار داشتن درمانگاه ها را دلیل مراجعه به این مراکز درمانی ذکر کرده اند.
-  از میان پاسخگویانی که برای درمان به مطب مراجعه می کنند، 69 درصد کمتر از  10 بار در یک سال گذشته  به مطب پزشک رفته اند.
- از میان پاسخگویانی که اصلا به پزشک مراجعه نمی کنند با در یک سال گذشته به پزشک مراجعه نکرده اند، 78 درصد عدم ابتلا به بیماری را دلیل نرفتن به پزشک عنوان کرده اند..
- از میان 367 نفر پاسخگویی که برای درمان بیشتر به مطب پزشکان مراجعه می کنند، 57 درصد رسیدگی و دقت بیشتر در وضعیت بیمار را  از مزایای ویزیت شدن در مطب بیان کرده اند.
- از میان 367 نفر پاسخگویی که برای درمان بیشتر به مطب پزشکان مراجعه می کنند، 39 درصد دادن وقت های طولانی به بیماران و شلوغی مطب ها را  از مشکلات ویزیت شدن در مطب بیان کرده اند.
- از میان 288 نفر پاسخگویی که مشکلات مراجعه به مطب پزشک را عنوان کردند، 40 درصد عدم نظارت وزارت بهداشت و درمان بر مطب ها را مهمترین دلیل بروز مشکلات در مطب ها می دانند.
- از میان 367 نفر پاسخگویی که برای درمان بیشتر به مطب پزشکان مراجعه می کنند، 57 درصد طرز برخورد منشی های مطب را محترمانه بیان کرده اند.
- از میان 367 نفر پاسخگویی که برای درمان بیشتر به مطب پزشکان مراجعه می کنند، 32 درصد معتقدند که منشی ها در بروز مشکلات مطب نقشی ندارتد در حالی که دیگر مراجعه کنندگان به مطب نقش منشی را در بروز مشکلات مطب با بیان مسائلی چون؛ عدم برنامه ریزی و هماهنگی در وقت های تعیین شده(28 درصد) و پارتی بازی در فرستادن بیماران نزد پزشک (26 درصد)، مهم می دانند. 
- از میان 367 نفر پاسخگویی که برای درمان بیشتر به مطب پزشکان مراجعه می کنند، 36 درصد معتقدند که پزشکان در بروز مشکلات مطب نقشی ندارتد در حالی که دیگر مراجعه کنندگان به مطب نقش پزشک را در بروز مشکلات مطب با بیان مسائلی چون؛ توجه به وقت بیمار (29 درصد)، رفتار محترمانه نسبت به بیمار(15 درصد)، بالا نبردن مبلغ حق ویزیت (10 درصد) و دقت در معاینه بیمار(10 درصد)، مهم می دانند. 
- از میان 367 نفر پاسخگویی که برای درمان بیشتر به مطب پزشکان مراجعه می کنند، 29 درصد بهبود امکانات و توزیع عادلانه مراکز درمانی عمومی در سطح شهر، 24 درصد بالا بردن تعهد شغلی در پزشکان و 19 درصد جلوکیری از اتلاف وقت بیماران در مطب ها را از روش های کم کردن مشکلات مطب ها بیان کرده اند.

جنس پاسخگویان

بر اساس جدول شماره 1، از میان 1177 نفر پاسخگو  68 درصد  زن  و 32  درصد مرد  هستند.

جدول شماره  1- توزیع پاسخگویان بر اساس جنس

سن پاسخگویان

جدول شماره 2، نشان دهنده توزیع جامعه آماری این تحقیق است. همان طور که مشاهده می شود بزرگترین گروه سنی در 1177 نفر پاسخگوی این تحقیق را گروه سنی 26 تا 30 سال (17 درصد) و کوچک ترین گروه سنی را 46 تا 50 سال (7 درصد) تشکیل می دهند.

جدول شماره 2- توزیع پاسخگویان بر اساس سن

نمودار شماره 2

سطح تحصیلات پاسخگویان

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 3،  از میان 1177 نفر  پاسخگو 41 درصد دیپلم و 5 درصد بی سواد هستند.

جدول شماره 3- توزیع پاسخگویان بر اساس میزان تحصیلات

پاسخگویان بیشتر به کدام مراکز درمانی مراجعه می کنند؟

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره4، از میان 1177 نفر پاسخگو،42 درصد به درمانگاه ها، 31 درصد به مطب ها، 19 درصد به بیمارستان ها و 4 درصد به کلینیک های تخصصی مراجعه می کنند این در حالی است که 4 درصد از پاسخگویان اصلا به مراکز درمانی مراجعه نمی کنند.

جدول شماره 4- توزیع پاسخگویان بر اساس اولویت مراجعه به مراکز درمانی

 نمودار شماره4

دلیل مراجعه پاسخگویان به مراکز درمانی دیگر غیر از مطب چیست؟

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 5، از میان 761 نفر پاسخگویی که به مراکز درمانی دیگری به غیر از مطب پزشکان مراجعه می کنند، 35 درصد تحت پوشش بیمه ق رار داشتن درمانگاه ها و بیمارستان ها، 28 درصد نزدیکی این مراکز درمانی به محل سکونت، 20 درصد امکانات بیشتر موجود در درمانگاه ها و بیمارستان ها و 17 درصد ارزانتر بودن هزینه های در این مراکز را علت این امر بیان کردند.

جدول شماره 5- توزیع پاسخگویان بر اساس مراجعه به مراکز درمانی دیگر غیر از مطب

 نمودار شماره 5

تعداد مراجعه پاسخگویان به مطب پزشک در یکسال گذشته

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 6، از میان 367 نفر پاسخگویی که برای درمان بیشتر به مطب پزشکان مراجعه می کنند، در یک سال گذشته 69 درصد کمتر از 10 بار و 27 درصد هر ماه به مطب مراجعه کرده اند. این در حالی است که 4 درصد ایشان در یک سال گذشته اصلا به مطب پزشک مراجعه نکرده اند. 

جدول شماره 6- توزیع پاسخگویان بر اساس تعداد مراجعه به مطب پزشک در یکسال گذشته

دلایل عدم مراجعه پاسخگویان به پزشک

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 7، از میان 64 نفر پاسخگویی که اصلا به پزشک مراجعه نمی کنند با در یک سال گذشته به پزشک مراجعه نکرده اند، 78 درصد عدم ابتلا به بیماری، 13 درصد عدم اعتماد به روش درمانی پزشکان و 9 درصد بالا بودن هزینه درمان را از دلایل عدم مراجعه به پزشک عنوان کرده اند.

جدول  شماره 7-  توزیع پاسخگویان بر اساس دلایل عدم مراجعه به پزشک

مزایای مراجعه به مطب پزشک از نظر پاسخگویان

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 8، از میان 367 نفر پاسخگویی که برای درمان بیشتر به مطب پزشکان مراجعه می کنند، 57 درصد رسیدگی و دقت بیشتر در وضعیت بیمار، 22 درصد عدم اتلاف وقت، 15 درصد اعتماد به پزشک مخصوص خود را از مزایای مراجعه به مطب بیان کرده اند.

این در حالی است که 6 درصد از مراجعه کنندگان به مطب، آن را دارای مزیت خاصی ندانسته و فقط از روی عادت این کار را انجام می دهند.

جدول شماره 8-  توزیع پاسخگویان بر اساس مزایای مراجعه به مطب پزشک

مشکلات مراجعه به مطب پزشک از نظر پاسخگویان

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 9، از میان 367 نفر پاسخگویی که برای درمان بیشتر به مطب پزشکان مراجعه می کنند، 39 درصد وقت های طولانی دادن و شلوغی ، 33 درصد بالا بودن حق ویزیت و 6 درصد نا مناسب بودن محیط و محدودیت امکانات مطب ها را از مشکلات مراجعه به مطب بیان کرده اند. این در حالی است که 22 درصد از مراجعه کنندگان به مطب، آن را دارای مشکل خاصی نمی دانند.

جدول شماره 9 – توزیع پاسخگویان بر اساس مشکلات مراجعه به مطب پزشک

دلایل مشکلات در مطب از نظر پاسخگویان

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 10، از میان 288 نفر پاسخگویی که مشکلات مراجعه به مطب پزشک را ابراز کردند، 40 درصد عدم نظارت وزارت بهداشت و درمان بر مطب ها، 28 درصد عدم دقت و برنامه ریزی در اختصاص وقت به بیماران از سوی منشی مطب، 12 درصد کمبود و عدم توزیع عادلانه متخصصان در سطح شهر، 11 درصد اتلاف وقت بیماران توسط پزشک و 9 درصد اهمیت پول برای پزشکان و عدم تعهد نسبت به بیمار را از مهمترین دلایل مشکلات مطب ها برشمردند.

جدول شماره 10 – توزیع پاسخگویان بر اساس دلایل مشکلات در مطب

نمودار شماره 10
 

طرز برخورد منشی ها در مطب از نظر پاسخگوبان

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره11، از میان 367 نفر پاسخگویی که برای درمان بیشتر به مطب پزشکان مراجعه می کنند، 57 درصد طرز برخورد منشی های مطب را محترمانه، 29 درصد بی تفاوت و 14 درصد غیر محترمانه و عصبی بیان کرده اند.

جدول شماره 11 – توزیع پاسخگویان بر اساس طرز برخورد منشی ها در مطب

نمودار شماره 11

نقش منشی ها در بروز مشکلات مطب از نظر پاسخگویان

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره12، از میان 367 نفر پاسخگویی که برای درمان بیشتر به مطب پزشکان مراجعه می کنند، 32 درصد معتقدند که منشی ها در بروز مشکلات مطب نقشی ندارتد در حالی که دیگر مراجعه کنندگان به مطب نقش منشی را در بروز مشکلات مطب با بیان مسائلی چون؛ عدم برنامه ریزی و هماهنگی در وقت های تعیین شده(28 درصد) و پارتی بازی در فرستادن بیماران نزد پزشک (26 درصد)، مهم می دانند. 

جدول شماره 12 – توزیع پاسخگویان بر اساس نقش منشی ها در بروز مشکلات مطب

نقش پزشکان در بروز مشکلات مطب از نظر پاسخگویان

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره13، از میان 367 نفر پاسخگویی که برای درمان بیشتر به مطب پزشکان مراجعه می کنند، 36 درصد معتقدند که پزشکان در بروز مشکلات مطب نقشی ندارتد در حالی که دیگر مراجعه کنندگان به مطب نقش پزشک را در بروز مشکلات مطب با بیان مسائلی چون؛ توجه به وقت بیمار (29 درصد)، رفتار محترمانه نسبت به بیمار(15 درصد)، بالا نبردن مبلغ حق ویزیت (10 درصد) و دقت در معاینه بیمار(10 درصد)، مهم می دانند. 

جدول شماره 13 – توزیع پاسخگویان بر اساس نقش پزشکان در بروز مشکلات مطب

روش های کم کردن مشکلات مطب ها از نظر پاسخگویان

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره14، از میان 367 نفر پاسخگویی که برای درمان بیشتر به مطب پزشکان مراجعه می کنند، 29 درصد بهبود امکانات و توزیع عادلانه مراکز درمانی عمومی در سطح شهر، 24 درصد بالا بردن تعهد شغلی در پزشکان و 19 درصد جلوکیری از اتلاف وقت بیماران در مطب ها را از روش های کم کردن مشکلات مطب ها بیان کرده اند. لازم به ذکر است 28 درصد از این افراد در این مورد نظری نداشتند.

جدول شماره 14 – توزیع پاسخگویان بر اساس روش های کم کردن مشکلات مطب